Dziś o jednym z najpopularniejszych i najczęściej powielanych mitów – że istnieje dobry i zły stres oraz jeszcze to, że do pewnego momentu stres nas mobilizuje, a jak jest za silny, to szkodzi…
To bardzo tradycyjny pogląd, który został podważony we współczesnych badaniach naukowych. Mówienie i myślenie o tym, że istnieje „dobry” i „zły” stres po pierwsze rozmija się z prawdą, a po drugie może mieć brzemienne skutki dla naszego samopoczucia, zdrowia i efektywności. Wiara w to, że „stres” nam szkodzi, jest na 15 miejscu przyczyn zgonów w USA, wyprzedzając AIDS i samobójstwa. Można o tym posłuchać tu w wystąpieniu Kelly McGonigal na TED.com: https://www.ted.com/talks/kelly_mcgonigal_how_to_make_stress_your_friend/transcript?source=googleplus&language=pl
lub poczytać więcej w książce „Siła stresu” jej autorstwa.
Prawda o tym, co dzieje się z nami w odpowiedzi na sytuacje którym nadajemy znaczenie, jest bardziej skomplikowana. Nie ma jednego „stresu”. W swoim repertuarze mamy kilka reakcji stresowych. Ta o której słyszymy i czytamy, że szkodzi zdrowiu gdy się przedłuża i jest silna – to reakcja na zagrożenie. Występuję wtedy, gdy faktycznie coś zagraża naszemu życiu (np. wymuszający gwałtownie pierwszeństwo samochód), albo wtedy, gdy sami produkujemy sobie przerażające wizje tego, co ma się wydarzyć. To ciemna strona jednej z najbardziej ludzkich umiejętności – antycypowania. Natomiast wtedy, kiedy musimy działać pod presją – na przykład podczas zawodów sportowych, wystąpienia publicznego czy oceny rocznej – reakcja stresowa dodaje nam energii, pomaga się skoncentrować i mobilizuje do działania. To reakcja na wyzwanie.
Oczywiście jeśli sobie na to pozwalamy – presja może wywołać reakcję walki lub ucieczki. „Nie jest to przesadzona odpowiedź układu stresowego – po prostu to zupełnie inny rodzaj reakcji stresowej, a mianowicie takiej, w której na pierwszy plan wysuwa się samoobrona, a nie sukces.”
Pomiędzy reakcją na zagrożenie, a reakcją na wyzwanie występują znaczące różnice fizjologiczne, które mogą wpływać na rezultaty naszych działań, ale także długofalowe skutki dla naszego zdrowia.
Jedna z podstawowych różnic, to oddziaływanie na układ krążenia. Obie reakcje przygotowują do działania – serce zaczyna bić mocniej. Ale kiedy organizm spodziewa się niebezpieczeństwa fizycznego, chce ograniczyć możliwość utraty krwi w wyniku walki, więc nasze tętnice się zwężają. Dodatkowo organizm wywołuje stan zapalny i mobilizuje komórki odpornościowe, aby później szybko odzyskać siły (ma to kapitalne znaczenie dla sprawności intelektualnej i zdrowia mózgu).
Podczas reakcji na wyzwanie organizm reaguje jak podczas ćwiczeń fizycznych. Aktywność układu krążenia może zostać zwiększona do maksimum, aby zapewnić jak najwięcej energii. Serce pracuje z większą siłą, ale tętnice pozostają rozluźnione.
Czy reakcja na zagrożenie jest „gorsza” od tej na wyzwanie? Nie! Obydwie są nam bardzo potrzebne ale w innych sytuacjach. Czy siła i czas trwanie reakcji stresowej ma wpływ na nasze zdrowie? Oczywiście tak, ale tylko w przypadku, gdy dotyczy to przedłużającej się reakcji na zagrożenie. Właściwie idealnym stanem do mierzenia się z naszymi codziennymi wyzwaniami (ale też tym bardziej w bardzo trudnych sytuacjach) optymalny jest stan napięcia połączonego z koncentracją i pozytywnym nastawieniem, korzystaniem ze wsparcia społecznego i chęcią uczenia się i poszukiwania sensu. No i oczywiście regeneracja i świadome zarządzanie energią.
Źródła:
McGonigal, K. (2016), Siła stresu. Jak stresować się mądrze i z pożytkiem dla siebie” wyd. Sensus
H.Nabi, M. Kivimaki, G.D. Batty, M.J. Shipley, A. Britton, E.J. Brunner, J. Vahtera, C.Lemogne, Alexis Elbaz, and. A. Singh-Manoux, „Increased risk of corronary hearth desease among individuals reporting adverse impast of stress on their health: the whitehall II prospective kohort study” European Heart Journal 34 (2013), 2697-2705
Keller, K. Litzelman, L.E. Wisk, T. Maddox, E.R. Cheng, P.D. Creswell, W.P. Witt, „Does the Perception thet Stress Affect Health Matter? The Association with Health and Mortality, „Health Psychology 31 (2012): 677-684
Doublet, S. (2000), The stress myth, Science & Humanities Press,
Witkowski T. (2016), Psychology Led Astray: Cargo Cult in Science and Therapy